Page 70 - ZTSO_100.YILKİTAP
P. 70
Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası 100. Yıl 68 Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası 100. Yıl 69
sunmuşlardır. Zonguldak’tan katılan maden temsilcileri çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Kademeli olarak artış Zonguldak Kömür Havzasında 1935 Yılında Anonim Şirketi (TÜRK-İŞ), kendisine tanınan imtiyaz
Bekir Sıtkı Bey, Maksut ve Ahmet Alizade Efendiler, gösteren kömür üretimi 1920 yılında 596.370 tondan, Faaliyet Gösteren Şirketler ve Maden Üretimi sayesinde birinci beş yıllık sanayi planında yer alan ve İş
tüccarlar adına Müftüzade İbrahim Bey, işçilerin 1925 yılında 957.627 tona kadar yükselmiştir. Bankasının sorumlu olduğu sömikok (antrasit) ve briket
İşletme Müessese veya Şahıslar Üretim Ton Oran %
temsilcisi Ahmet Çavuş, ustalar adına da makinist Ereğli Şirketi 767.792 32,81 fabrikasının kurulmasını sağlamıştır.
Osman Nuri Efendi; İkinci şirket, 1929 yılında üç milyon sermaye ile kurulan
Türkiye İş Bankası Sermayesinin Havzaya Girişi Türk Kömür Madenleri T.A.Ş. (Kozlu) 229.087 9,79
• Kömür üretimi için gerekli direklerin tedarik Türk Kömür Madenleri T.A.Ş. (Kandilli) 200.949 8,59 Kozlu Kömür İşletmeleri Türk Anonim Şirketi (KÖMÜR-
edilmesini, Zonguldak’ın sanayileşme süreci Türkiye İş Maden Kömür İşleri T.A.Ş. 284.487 12,16 İŞ)’dir. Bu şirket üç milyon sermaye ile kurulmuş, %51
Bankasının bölgeye girmesiyle hız kazanmıştır. 1924 hissesi İş Bankasına, geri kalan hissesi ise Ereğli Kömür
• Zonguldak’ta gece-gündüz devam eden tren yılında kurulan Türkiye İş Bankası Cumhuriyet’in Kilimli Kömür Madenleri T.A.Ş. 110.872 4,74 İşletmelerine ait olmuştur.
seferlerinin Kozlu ve Kilimli’de de aktif hale kurulmasından sonraki yıllarda siyasi kadrolar ile Kozlu Kömür İşleri T.A.Ş. 382.168 16,33
getirilmesini, sermaye çevrelerinin bir araya gelmesinde önemli Kireçlik Kömür Madenleri T.A.Ş. 3.766 0,16 Aynı yıl yeniden düzenlenen maden ile ilgili tüzükte
• İngiliz kömürleri ile rekabet edilebilmesi için yurt bir rol oynamıştır. Dönemin sermaye birikim modeli Süleyman Sırrı 59.449 2,54 yer alan 45. madde; henüz keşfedilmeyen veya terk
edilen devlete kayıtlı madenler ile ihalesi feshedilmiş
dışından ithal edilen kömürlerden alınan gümrük bankanın ilk yıllarında uygulanarak etkili olmuş, sonraki Hafız İsmail 75.736 3,24 madenlerin birtakım seçenekler ve hükümet ortaklığı
vergisine fiyat artışının getirilmesini, hükümetlerce de uygulanan ekonomi politikaları banka Naci, Ahmet Selim 53.414 2,28 ile Türk şirketlerine ihale edilebileceği hükmünü
faaliyetleri ile paralellik göstermiştir. Ali Fırat, Waci ve İbrahim Hakkı 35.414 2,28
• Ulusal bir banka kuruluna kadar karar verilen bir içermektedir. Bu madde gereğince Kilimli Kömür
bankanın maden sektöründeki işletmelere gerekli Türkiye İş Bankasının bölgeye gelmesi ile yapılan Musa Çavuş 22.078 0,95 Madenleri Türk Anonim Şirketi, İş Bankasına ihale
yardımın yapılmasını, tüm faaliyetlerde millileştirme hareketinin etkileri Hayriye Araboğlu Şeriki Şirketi 45.678 1,95 edilmiştir. Böylelikle Türkiye Sanayi ve Maden
daha fazla hissedilmeye başlamıştır. Bu bağlamda Leon For 22.432 0,95 Bankasının sahip olduğu şirkete ait tüm hisseler 1929
• Bütün devlet kurum ve kuruluşlarında havza Çıkrıkçı Oğulları 3.097 0,13 yılında İş Bankasına devredilmiştir. Bu maddede
kömürlerinin kullanımının teşvikinin sağlanmasını, Türkiye İş Bankası hem işçilerin çalışma koşullarının
iyileştirilmesinde hem de millileştirme hareketlerinin Alemdaroğlu Tevfik 5.714 0,24 belirtilen özellikteki Zonguldak ve Kozlu’da bulunan
• Madencilere ait bir danışma kurulunun kurulmasını, uygulanmasında önemli bir rol oynamıştır. Kosterit Mustafa 4.533 0,19 maden ocaklarının işletmesini İş Bankası almıştır.
• Beş misli alınan yabancı kömür tarifesinin en kısa Türkiye İş Bankasından önce bölgeye Türkiye Sanayi ve İbrahim Ayat ve Batman Oğulları 14.310 0,61 Tüzükte maden ile ilgili bölümde yapılan değişiklikle;
zamanda %12’ye çıkarılmasını önerilmişlerdir. Maden Bankası girmiş, fabrika işletmeciliği gibi sanayi Acente Zihni Mühendis ? ve Zeki 1.690 0,07 devlet sahip olduğu maden işletmelerinin sayısını
Havza için dile getirilen bu öneriler, Zonguldak’ın ortaklıklarına ağırlık vermiştir. Bünyesindeki banka Mühendis Nazım 5.226 0,23 arttırarak İş Bankasının Zonguldak’taki etki alanını
gelişimi için büyük bir önem taşımaktadır. sermayesini zaman içerisinde sanayi faaliyetlerinde Kerim Çavuş 1.453 0,12 genişletmiştir. 1935 yılında tüzükte maden ile ilgili
kredilendirememiş ve faaliyete geçtikten yedi yıl sonra Amasra Isıtmalar Mıntıkası 2.969 0,01 yapılan ikinci değişiklikte ise devletçi politika anlayışı
Bu çerçevede İktisat Kongresi’nde madencilikle ilgili yerini önce Devlet Sanayi Ofisi ve Türkiye Sanayi Kredi Rıfat Kamil 200 0,08 egemen olmuş ve bu sayede İş Bankasının bölgedeki
bazı ekonomik anlaşma ilkeleri kabul edilmiştir. Alınan Bankasına, sonrasında Sümerbanka bırakmıştır. Dağcı İsmail 1.800 0,07 egemenliği pekişmiştir.
kararlar teknik adamların havzayı birkaç bölüme ayırarak Kara Mahmut Oğulları 1.825 0,08
çalışması, maden haritalarının çıkarılması, madenlerin Bu sırada İş Bankası, Ereğli-Zonguldak-Kozlu Mehmet Meskut 2110 0,09 1930’lu yıllarda etkin olan devletçilik ilkesi, Sümerbank
ekonomik olarak iyi durumda olan Türk işletmecilere bölgesinde bulunan Türkiye’nin en önemli servet Ethem Ağa Veresesi 385 0,01 modelinin benimsenmesi ve akabinde Birinci Beş Yıllık
ihale yöntemiyle verilmesi, savaş zamanı işletilemeyen kaynağı olan kömür yataklarının işletilmesine gözünü Sanayi Kalkınma Planını uygulamaya konulmasıyla
madenlere ait vergi affı, Ereğli-Zonguldak bölgesinde dikmiştir. İdare Meclisinin 1925 yılında oluşturduğu
demir yolu hattı oluşturulması, bölgeden çıkarılan yerli raporda bu kaynaktan ulusal sermayenin ve yerli özel Tabloda 1935 yılında Zonguldak bölgesinde faaliyet gösteren şirketler Kanunu” çerçevesinde Ereğli bölgesinde maden ocaklarının belirlenen
ve bu şirketlere ait maden üretimi oranları verilmiştir. 1935 yılında Ereğli
miktarlarda tazminat ödenerek devletleştirilmesi kararı alınmıştır. İş
kömürün yerli üretim ulaşım araçlarında kullanılması, girişimcilerin yeteri kadar yararlanamıyor olmaları şirketinin piyasadaki payı %32,81 iken, Türkiye İş Bankası kontrolünde olan Bankasına bağlı şirketlerin işlettikleri madenler ve sahip oldukları ticari
maden ocaklarının hukuki sınırlarının belirlenmesi belirtilmiştir. dört şirketin toplam payı %51,61’e yükselmiştir. Bu yıllarda İş Bankasının tesisler de 1937 yılında devletleştirilen Ereğli Kömür Şirketine 1 Aralık
kurduğu ortaklıklardan dolayı en büyük faaliyet alanı olan madencilik
gibi öneriler kapsamında belirlenmiştir. İş Bankasının Türkiye İş Bankası, dört şirket ile Zonguldak’taki sektörü, devletçilik politikası kapsamı dışında tutulmuştur. 26 Ocak 1940 1941 tarihinde devredilmiştir.
1925 yılında havzaya girişine kadar, yeterli sermaye madencilik çalışmalarını sürdürmektedir. İlk şirket tarihinde, 3780 sayılı Milli Koruma Kanununa dayandırılarak çıkan bakanlar Kaynak: Savaşkan, B. (1993). Zonguldak Maden Kömürü Tarihçesi (1829-
kurulu kararı ile kömürün tek elden satışının kontrol edilebilmesi için Ereğli
sağlanamamasından ötürü üretim artışı belirli sınırlar olan 1926 yılında kurulmuş Maden Kömür İşleri Havzası Kömürleri Satış Birliği kurulmuştur. Aynı yıl çıkarılan “Füzyon 1989) T.K.K. Eğitim Dairesi Başkanlığı Yayın No 59, Zonguldak.
